Kto napisał tę księgę?

W księgach Starego Testamentu rzadko pojawia się imię autora, a więc, starając się ustalić, kto je napisał, musimy sięgnąć do innych źródeł. Tradycja żydowska − podobnie jak inni autorzy biblijni − jako autora całego Pięcioksięgu, czyli pierwszych pięciu ksiąg Starego Testamentu, podaje Mojżesza, proroka i wybawcę Izraela. Wykształcenie, jakie otrzymał na dworze faraona (Dz 7,22), a także jego niezwykle bliski kontakt z Bogiem, czynią to założenie jak najbardziej wiarygodnym. Sam Jezus potwierdził autorstwo Mojżesza (J 5,45-47), podobnie jak współcześni Mu uczeni w Piśmie i faryzeusze (Mt 19,7; 22,24).

Nazwa pierwszej księgi – która w Septuagincie (najdawniejszym przekładzie Starego Testamentu na grekę) nosi nazwę Genesis – pochodzi od hebrajskiego słowa toledot. Słoto to oznacza “początek, pochodzenie”¹ lub też “pokolenie”. To właśnie początki ludzkości oraz pochodzenie narodu izraelskiego są głównym tematem księgi.

Mojżesz spisał Księgę Rodzaju dla ludu Izraela, który wyprowadził z niewoli w Egipcie i poprowadził z powrotem do ziemi ojców. Księga Rodzaju to dzieje życia owych przodków, zawiera opisy ich pochodzenia, wędrówek i zawartych z Bogiem przymierzy. Ponieważ wydarzenia przedstawione w pozostałych częściach Pięcioksięgu są wypełnieniem obietnic Bożych zawartych w Księdze Rodzaju, opowiadania o dokonaniach ich praojców miały stanowić zachętę dla stojących u wrót Ziemi Obiecanej Izraelitów.

W jakich okolicznościach powstała?

Pierwszych jedenaście rozdziałów Księgi Rodzaju odtwarza najstarsze dzieje ludzkości. Po opisie potopu, uwaga autora zaczyna skupiać się na relacjach pomiędzy Bogiem i pewną rodziną zamieszkującą tereny Mezopotamii. Głową owego rodu był Abram, nazwany później Abrahamem. Akcja rozpoczyna się nad rzeką Eufrat (teren dzisiejszego Iraku), po czym przenosi się na obszar dzisiejszej Syrii, by następnie przesunąć się dalej na południe do Kanaanu (współczesny Izrael) i Egiptu.

Księga Rodzaju obejmuje największy przedział czasowy w całym Piśmie Świętym, dłuższy niż wszystkie pozostałe księgi Biblii razem wzięte! Chociaż pierwsze jedenaście rozdziałów nie podaje precyzyjnie, jakiego okresu czasu dotyczą wydarzenia w nich opisane, początek historii Abrama możemy już w miarę precyzyjnie datować na około 2091 r. przed Chr. (Rdz 12,1). Księga kończy się opisem śmierci Józefa w Egipcie, około roku 1805 przed Chr. (Rdz 50,26).

Dlaczego Księga Rodzaju odgrywa tak ważną rolę?

Pierwsi odbiorcy Księgi Rodzaju cenili ją przede wszystkim jako kronikę dziejów ich ojczystego narodu. Opowiadała o tym, jak Bóg stworzył świat i jak zajmował się sprawami całej ludzkości, dopóki nie nawiązał wyjątkowej relacji z ich praojcem Abrahamem. Księga Rodzaju dokumentowała wspaniałe obietnice, jakie Bóg złożył Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi, obietnice dotyczące również ich potomków. Dla uciskanych Hebrajczyków, wyglądających powrotu do Ziemi Obiecanej, było to źródłem pociechy i nadziei.

Dla późniejszych odbiorców Księga Rodzaju stanowiła szczegółowe tło dla reszty Biblii. To właśnie tutaj poznajemy starożytną historię i geografię, po raz pierwszy spotykamy ważne postacie i czytamy o wydarzeniach wspomnianych wielokrotnie w dalszych częściach Biblii. Co jednak ważniejsze, Bóg, komunikując się z ludźmi, objawia wiele aspektów swojego charakteru. Dowiadujemy się o tym, skąd wziął się grzech, o jego niszczycielskim wpływie na ludzkość i wreszcie o Bożym planie odkupienia tego grzechu przez jego Syna, mającego się narodzić wśród ludu Izraela (Rdz 3,15; 22,18; 49,10).

Jakie jest główne przesłanie księgi?

Biblia składa się z dwóch zasadniczych części − Starego i Nowego Testamentu. Słowo testament to inne określenie dla słowa przymierze.
W Księdze Rodzaju przymierza odgrywają ważną rolę, ponieważ wyznaczają ramy dla relacji między Bogiem a Jego ludem na różnym etapie dziejów. Grzech zburzył doskonały pokój pomiędzy Bogiem i ludzkością (Rdz 3), i w miejsce błogosławieństwa, które Bóg zaplanował dla ludzi, pojawiło się brzemię przekleństwa. Jednak Bóg ustanowił swój plan odkupienia i błogosławieństwa poprzez przymierza zawarte z Abrahamem (Rdz 12,1-5), przypieczętowane z Izaakiem (Rdz 26,1-35), a wreszcie potwierdzone Jakubowi (Rdz 28,1-22). Obietnice te odnoszą się także do Izraelitów w Egipcie, ale też i do późniejszych pokoleń. Księga Rodzaju przygotowuje więc grunt pod resztę Bożego planu odkupienia świata poprzez Jego Syna, Jezusa Chrystusa.

Jak to odnieść do siebie?

Tracąc z oczu szerszy kontekst, łatwo się pogubić w genealogiach i opisach zawartych w Księdze Rodzaju. A więc czytając tę księgę, miej przede wszystkim na uwadze charakter i plany Boga, a nie tylko dokonania konkretnych ludzi. Gdybyś był Izraelitą właśnie wyswobodzonym z niewoli i po raz pierwszy słuchałbyś tych opowieści, czy nie zachwyciłby cię opis Bożej potęgi objawionej podczas stworzenia? Czy nie zaskoczyłby cię gniew Boga z powodu grzechu pierwszych ludzi? Czy nie zadziwiłby cię sposób, w jaki Bóg wypełniał swoje obietnice? Pamięć o Bożych dziełach budzi podziw i nadzieję. Te starodawne opowieści niosą ponadczasowe przesłanie: Bóg jest potężny, wierny i sprawiedliwy. On pragnie błogosławić każdemu człowiekowi i całemu stworzeniu. Nadejdzie dzień, kiedy Stwórca przywróci wszystko do pierwotnej harmonii.